Alışveriş Bağımlılığı Nedir? Psikodinamik Kuram Ne Öneriyor?

Alışveriş bağımlılığı, modern şehir yaşamının en görünmez bağımlılıklarından biridir. Her gün bir şeyler satın almanın normalleştiği, dış görünüşün sosyal statüyü belirlediği ortamlarda bu durum hızla artmaktadır. Ancak bu davranış yalnızca “alışverişi sevmek” değildir; çoğu zaman derin psikolojik ihtiyaçların bir dışa vurumudur.

---

Psikodinamik Yaklaşıma Göre Alışveriş Bağımlılığı

Psikodinamik kuram, bireyin bugünkü davranışlarının kökenini, çocukluk yaşantılarına ve bilinçdışı süreçlere bağlar. Alışveriş bağımlılığı da bu bakış açısıyla değerlendirildiğinde yüzeyin çok altında yatan ruhsal dinamikleri açığa çıkarır.

Psikanalitik kuramda bağımlılık, bireyin erken çocukluk döneminde yaşadığı duygusal yoksunluklar ve travmalarla yakından ilişkilidir. Freud’a göre bağımlılık, özellikle oral dönemde (0-2 yaş) oluşan bir fiksasyonun sonucudur. Bu dönemde yeterli ilgi ve güven ilişkisi kurulamayan bireyler, ilerleyen yaşlarda duygularını düzenlemek için dışsal nesnelere, örneğin maddelere, yönelebilir. Bu bağlamda bağımlılık, ilkel düzeyde bir savunma mekanizması olarak ortaya çıkar.

---

Bağlanma ve Bağımlılık Arasındaki İlişki

Bağlanma kuramı, bağımlılığın temelinde genellikle güvensiz bağlanma stillerinin yattığını belirtir. Erken dönemde bakım verenle yeterli güven ilişkisi kuramayan bireyler, içsel dengeyi sağlamakta zorlanır. Bu da kişinin madde bağımlılığı gibi dış kaynaklara yönelmesine neden olabilir. Buna karşın, güvenli bağlanma geliştirmiş bireyler, duygularını düzenlemek için içsel kaynaklara daha çok başvurur.

---

1. Bilinçdışı Telafi: Değersizlik ve Yalnızlıkla Başa Çıkmak

Alışveriş bağımlılığı, bastırılmış duyguların dışavurumudur. Kişi farkında olmadan;

• Kendini yetersiz hissettiği için gösterişli ürünler satın alır.

• Yalnızlık ve sevgisizlik duygusunu geçici bir “haz” ile bastırmaya çalışır.

• Bunu sürekli tekrar ederek ruhsal bir döngüye girer.

---

2. Savunma Mekanizmaları: Psikolojik Kalkanlar

Bu bağımlılık aynı zamanda bireyin kullandığı bazı savunma mekanizmalarının da göstergesidir:

• Yadsıma: Alışverişin bir sorun olduğunu kabul etmemek

• Yer Değiştirme: Kızgınlığı ya da hayal kırıklığını alışveriş eylemine yönlendirmek

• Yansıtma: İçsel boşluğu dışsal tüketimle doldurmaya çalışmak

---

3. Nesne İlişkileri ve Bağlanma Sorunları

Çocukluk döneminde kurulan bağların kalitesi, bireyin ileriki yaşantısındaki ilişki kurma biçimlerini etkiler.

• Güvenli bağlanma yaşamamış bireyler, eşyaları sevgi sembolü haline getirebilir.

• Bu nedenle alışveriş bir tür duygusal telafi aracı halini alır.

---

4. Kimlik Arayışı ve Ödipal Dönem

Freud’un ödipal dönem kavramına göre, çocuklukta yaşanan kimlik karmaşaları çözülmediyse, kişi benliğini dışsal unsurlarla tanımlama eğiliminde olur.

• Marka, statü ve stil üzerinden bir kimlik inşa edilmeye çalışılır.

• Bu durum alışveriş davranışını daha da pekiştirir.

---

5. Anlık Haz ve Sonsuz Döngü

Freud’un “haz ilkesi”, bireyin acıdan kaçıp hazzı arama eğilimini açıklar. Alışveriş anlık rahatlama sağlar ama:

• Bu rahatlama kalıcı değildir.

• Ardından suçluluk ve pişmanlık gibi duygular gelir.

• Kişi tekrar alışveriş yapma ihtiyacı duyar.

---

Bu Döngüyü Kırmak Mümkün mü?

Elbette. Alışveriş bağımlılığı sadece davranışı değil, o davranışı doğuran duygusal ihtiyaçları hedef alarak çözülebilir.
Psikodinamik terapi, bu tür kompulsif davranışların altında yatan sebepleri anlamaya ve dönüştürmeye yardımcı olur.

---

Psikolojik Destek Almak Ne Kazandırır?

• Kendi iç dünyanızı daha iyi tanırsınız

• Bastırılmış duygularla sağlıklı şekilde yüzleşirsiniz

• Tüketim davranışınız anlam kazanır ve kontrol altına alınır

• Özsaygınızı dışsal nesneler yerine içsel kaynaklarla güçlendirirsiniz

---

📌 Not:

Bu yazı, büyük şehir yaşamında alışveriş bağımlılığı ile mücadele eden bireyler için hazırlanmıştır. Eğer siz de şehir hayatının tüketim baskısıyla baş etmekte zorlanıyor, alışveriş sonrası pişmanlık yaşıyor ve bu döngüyü kırmak istiyorsanız, psikolojik destek almayı düşünebilirsiniz.